Kinh Niết Bàn dạy: “Nếu lìa bốn pháp này mà được an lạc thanh tịnh thì điều đó không thể có được. Những gì là bốn? 1. Thân cận thiện tri thức, 2. Tín tâm nghe pháp, 3. Chánh niệm tư duy, 4. Như thật tu tập”.
Thân cận thiện tri thức là thân gần với những người tốt lành. Nghe tiếng đức hạnh gọi là tri, thấy hình dung cung kính gọi là thức. Người sơ cơ muốn thành tựu đạo quả phải thân gần thiện tri thức. Vì nương vào bậc thiện tri thức để được dạy bảo. Gần bạn tốt cầu mong sự giúp đở để tăng tiến, được mọi sự trợ duyên mới an tâm học đạo. Vì vậy, thiện tri thức là yếu tố quan trọng để mọi người thành tựu đạo nghiệp. Hơn nữa khi thân cận với bậc thiện tri thức, mình luôn được diễm phúc là nghe những điều mới mẻ, chưa từng nghe, để trau dồi thêm sự hiểu biết và kinh nghiệm cho bản thân.
Tín tâm nghe pháp, là luôn có niềm tin bất hoại đối với diệu lý từ pháp. Tâm không khởi lên sự nghi ngờ hay do dự đối với đạo lý giải thoát của đức Phật.
Chánh niệm tư duy, là khi nghe pháp phải chuyên chú để khéo tư duy lời dạy đó. Tức khéo thực hành như lý tác ý, không khởi lên phi như lý tác ý.
Như thật tu tập, khi đã nghe pháp, chánh niệm tư duy thì như pháp mà tu hành. Đây là tiến trình kết hợp từ tam huệ: văn – tư – tu huệ để thành tựu trọn vẹn ý nghĩa của sự tu tập thánh đạo giải thoát.
Nghe pháp là cơ hội để tiếp cận và thấu hiểu lời dạy của đức Phật nhằm áp dụng hành trì tu tập, gạn lọc thanh tâm, thăng tiến đạo nghiệp. Đây là cơ hội để mình kết duyên, gieo trồng thiện căn đối với Phật pháp. Tuy nhiên, với nhiều pháp hội thì các vị pháp sư trình bày bài giảng với nhiều nội dung và phương cách khác nhau, nên người nghe pháp rất dễ sanh tâm so sánh hơn thua, vô tình biến vấn đề đi nghe pháp trở thành đối tượng để bàn luận mà không thâm nhập được diệu lý từ buổi pháp thoại, làm mất ý nghĩa và lợi ích thiết thực từ việc nghe pháp.
Nhằm tránh cho hành giả vướng mắc trong tình trạng này, theo bộ Du Già, có năm đối tượng giảng pháp mà người nghe không nên khởi tâm phân biệt, đó là:
Nếu khi nghe pháp thì nên nhất tâm lãnh thọ, không nên khởi niệm rằng vị pháp sư này không hành trì luật nghi, nay ta không nên nghe pháp. Nếu khởi niệm tưởng như vậy gọi “Hoại giới bất tác dị ý”.
Khi nghe pháp, nên nhất tâm thâm nhập, không nên phân biệt vị pháp sư này thuộc họ tộc thấp kém, ta nay không nên nghe pháp. Nếu khởi niệm như vậy gọi là “Hoại tộc bất tác dị ý”.
Nếu khi nghe pháp, nên nhất tâm hiểu rõ, không nên cho rằng vị pháp sư này hình dung xấu xí, nay ta không nên nghe pháp. Nếu khởi ý niệm như vậy thì gọi là “Hoại sắc bất tác dị ý”.
Nếu khi nghe pháp, nên nhất tâm tín giải, không nên so sánh vị pháp sư này dùng từ ngữ không văn hoa chãi chuốt. Ta nay không nên nghe vị pháp sư này giảng. Nếu khởi lên niệm tưởng như vậy thì gọi là “Hoại văn bất tác dị ý”.
Nếu khi nghe pháp, nên nhất tâm lãnh hội, không nên đố kỵ vị pháp sư này có lời nói thô, không có từ tâm, không dịu dàng, ta nay không nên nghe pháp. Nếu nghĩ như vậy thì gọi là “Hoại mỹ bất tác dị ý”.
Hành giả khi nghe pháp mà trong tâm không khởi lên sự phân biệt, suy tưởng những điều như vậy thì họ sẽ được hưởng nhiều sự lợi ích. Người nghe pháp muốn được thâm hiểu trọn vẹn ý nghĩa thì nên tác quán năm vấn đề sau:
Khi nghe pháp phải tưởng niệm đây là chánh pháp tôn quý, hy hữu, khó gặp nên ta phải trân quý, gọi là “Tác bảo tưởng”.
Chúng sanh nghe pháp liền nghĩ pháp như con mắt, khai mở sự hôn ám cho ta, khiến sanh trí tuệ, gọi là “Tác nhãn tưởng”.
Người nghe pháp thấy được chánh pháp như mặt trời quang rạng, chiếu soi cùng khắp đại địa, gọi là “Tác minh tưởng”.
Khi nghe pháp hành giả nghĩ rằng, pháp này khiến ta đạt đến Niết bàn và công đức thù thắng của quả Bồ đề, niệm tưởng như vậy gọi là “Tác đại quả công đức tưởng”.
Trong khi nghe pháp, hành giả nên biết đối với pháp hiện tại tuy chưa chứng đắc Niết bàn và đạo quả Bồ đề, mà phải nên như thật tu tập chỉ quán, loại trừ các tội cấu, được sự hoan hỷ lớn, nên gọi là “Tác vô tội đại thích duyệt tưởng”.
Nghe pháp phải nên suy nghĩ để hiểu, hiểu pháp không phải chỉ để đàm luận, nghiên cứu, mà hiểu rồi thì phải nên áp dụng tu tập để đạt được sự an lạc tự nội, tức là hiểu đạo qua sự thực nghiệm bằng con đường tu đạo và hành đạo. Cho nên, khi đạt đạo là lúc mới thực sự học đạo và hiểu đạo. Vì học đạo và hiểu đạo đúng đắn mới đạt đến quả vị chứng đạo đích thực.
Ngày nay, chúng ta sống cách quá xa thời Phật, nên không thể nghe lời giảng pháp cao quý từ kim khẩu của Phật hay các vị Thánh tăng A-la-hán. Bây giờ, chúng ta chỉ có thể nghe pháp từ những vị pháp sư có sự hiểu biết và kinh nghiệm trong con đường tu tập. Có khi chúng ta nghe lời pháp từ vị pháp sư nổi tiếng đạo cao đức trọng, nhưng cũng có khi chúng ta nghe lời giảng pháp từ vị pháp sư bình thường hoặc những vị thiện tri thức chỉ bày cho mình. Khi được nghe pháp từ những vị ấy chúng ta phải có tâm cung kính lắng nghe. Bất luận là vị pháp sư nào cũng nên cung kính để lắng nghe pháp. Vì họ là người đang trình bày lại diệu lý của pháp để hướng dẫn chúng ta đến bờ an vui giải thoát. Vấn đề quan trọng là được nghe pháp, chứ không bàn cãi gì thêm.
Giữa cuộc đời với bao phiền muộn, chúng ta luôn bị vô minh và tham ái ràng buộc trong vòng khổ lụy, tâm hồn ta có nhiều bế tắc, oán kết triền miên. Nghe pháp là dịp để chúng ta an định cõi lòng, suy nghiệm về diệu lý nhiệm mầu để gội rửa cấu uế của tâm, cỡi bỏ mọi ràng buộc. Ánh sáng Phật pháp sẽ soi rọi cho chúng ta vững vàng đi qua màn đêm vô minh đen tối, khai dòng tuệ giác để tiến bước trên con đường chánh đạo giải thoát. Cố nhiên, người nghe pháp phải biết trạch pháp và biết nương vào tứ y, đó là: y pháp bất y nhân (nương vào pháp chứ không nương tựa vào người nói pháp) ; y nghĩa bất ý ngữ (nương vào nghĩa lý chứ không phải nương tựa vào ngôn ngữ văn tự); y trí bất y thức (nương tựa vào trí không nương tựa vào thức. Vì trí là chắc thật, quyết trạch rạch ròi mọi sự việc, còn thức là dễ sai lầm) và y liễu nghĩa bất y bất liễu nghĩa (liễu nghĩa là sự khế hội hiểu biết đúng đắn, bất liễu nghĩa tức là không khế hội, không hiểu biết đúng đắn về pháp). Có như vậy chúng ta mới không bị phân tâm, và biết định hướng cho mình một pháp tu phù hợp với căn cơ của chính mình. Và điều quan trọng nhất đó là tâm kính pháp trong mình vẫn là bất thối chuyển. Nên luôn hướng tâm quay trở về nương tựa pháp, lấy pháp làm thầy đưa đường chỉ lối cho chúng ta vượt khỏi bể khổ sanh tử luân hồi.
Con người ta khổ không phải vì không có hay thiếu phương tiện sống, mà khổ vì thiếu cách sống và một hướng đi đúng với bản thân. Muốn để hóa giải nỗi khổ đau thì con người phải học đạo, hiểu đạo và thực hành đạo – thực hành theo đạo là nền tảng cơ bản cho cuộc sống, hướng con người vào hành động chân chính, thu phục nhân tâm, nhằm làm cho xã hội ngày một vẹn toàn, an lạc hơn.
T.Đ
