Giữa chữ môn mà có chữ thị thì thành náo, còn giữa chữ môn mà có chữ nguyệt thì thành nhàn! Thế thôi. Thế nhưng giữa thời buổi “thị trường” bát nháo toàn cầu hoá như chúng ta đang sống bây giờ thì không dễ gì tìm một ánh trăng qua cửa sổ! Bệnh karoshi là một bệnh dịch do làm việc quá nhiều, quá sức, làm như điên, đến nổi sinh nhiều biến chứng và gây cả tử vong như chúng ta đã biết ở một vài doanh nhân Nhật, gần đây đang lan ra nhiều nước.
Ở các nước Âu Mỹ, Workmania là một thứ bệnh mới, bệnh “điên vì mê làm việc” đến nỗi tình trạng bệnh tâm thần, tự tử, tim mạch… ngày càng tăng. Hình như biết trước con người sẽ ngày càng bận rộn, vất vả hơn, sinh nhiều đau ốm bệnh tật hơn nên Liên Hợp Quốc đã đưa “quyền nhàn tản” vào trong tuyên ngôn quốc tế nhân quyền của mình, mà cũng chả ai thèm nghe! Nghe sao được, nhàn hay không là ở mỗi người chứ. Bắt người ta làm việc, cưỡng bức lao động thì dễ chứ ai nỡ bắt người ta nhàn!
Nhưng nhàn cũng có nhiều cách, có thứ nhàn nhã, có thứ nhàn hùng hục. Nhàn nào cũng được, miễn là đừng quá. Nguyễn công Trứ ao ước kiểu nhàn: “Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì / Bụt cũng nực cười ông ngất ngưỡng.”
Thiệt ra một đôi dì theo thì sợ khó mà đủng đỉnh, mà ngất ngưởng. Ông còn tỵ nạnh với Tô Đông Pha, đời Tống, hơn ngàn năm trước: “Sông Xích Bích buông thuyền năm Nhâm tuất . Để ông Tô riêng một thú thanh tao!”. Năm Nhâm Tuất đó chẳng qua là năm ông đi thuyền trên sông ngắm trăng cùng vài người bạn, đánh cờ, làm thơ xướng hoạ, dĩ nhiên là cũng có vài người mẫu đi theo mài mực, rót trà! Còn ta bây giờ thỉnh thoảng cũng đi thuyền trên sông Hương, cũng có đàn, có sáo… ồn ào, có tiếng ca hát náo nhiệt, thuyền ngược thuyền xuôi tấp nập đó thôi.
Cái nhàn của ta là nhàn ồn, không phải nhàn nhã nữa! trời ơi, nhàn là nhàn mà còn phân biệt nhàn ồn và nhàn nhã nữa là sao? Có người sau một ngày vất vả, sẳn sàng xách vợt ra làm vài ván tennis, cởi veston cà-vạt ra, mặc áo thun quần sọt vào chạy ngược chạy xuôi hùng hục, đổ mồ hôi nhễ nhại, chẳng phải cũng là nhàn ư? Nhưng cái đó là nhàn… hùng hục. không phải nhàn nhã. Nhàn nhã là phải có “nguyệt lai môn hạ” kìa.
Vì thế mà Trịnh công Sơn mới có bài Nguyệt Ca rất dễ thương của anh: “Từ khi trăng là nguyệt cho tôi bóng mát thật là”. Thật là sao thì nhạc sĩ không chịu nói rõ nhưng chắc chắn đó là một sự nhàn nhã, hạnh phúc chẳng thua gì ông Tô ngày xưa. Nhưng sau đó nhạc sĩ bày tỏ thêm: “Từ khi trăng là nguyệt tôi như từng cánh diều vui. Từ khi em là nguyệt trong tôi có những mặt trời!” Thì ra cũng chỉ tại em thôi, tại em là nguyệt mà trăng của tôi thành ra những mặt trời nóng bức, nhễ nhại, hùng hục, vất vả đó vậy.
Đ.H.N
