Bưởi và thanh trà cùng họ hàng cây có gai trái có múi. Bưởi gồm bưởi đường, bưởi cốm (trắng ruột), bưởi đỏ hay bưởi năm roi ở Nam, bưởi diễn ở Bắc…Thanh Trà có chị em song sinh là thanh nhu mùi vị không đậm đà thơm ngon như thanh trà, hình dáng màu sắc không khác gì nhau, vóc dáng có trội hơn thanh trà, chỉ khi ăn người sành điệu mới phân biệt được.
Tại Huế nhiều vùng trồng thanh trà nhưng nổi tiếng là thanh trà Nguyệt Biều, Lương Quán, Tuần và Ngọc Hồ. Có lẻ đất trồng thanh trà các vùng này nằm ven bờ sông Hương được hấp thụ thấm đượm chất vị thơm ngọt của dòng nước Hương giang tạo ra cho Huế những trái quả danh tiếng khắp nơi, đã gợi nhớ cho bao người ly hương xa Huế, nhất là mùa Vu lan dâng ngũ quả cúng Phật.
 |
Thanh trà có mặt trên các chợ từ tháng 6 âm lịch nhưng thật mọng nước và ngọt ngào phải vào dịp rằm tháng bảy trở đi. Đỉnh cao ngon ngọt thanh chất là trung thu, khi vỏ màu lục non chuyển màu vàng chanh, da láng và nổi rõ những hạt dầu the, nâng trên tay có phần trĩu nặng. Quả lớn khoảng 1kg, vỏ mỏng, mọng nước. Trái nhẹ tay vỏ thô, ruột nhỏ, khô nước không ngon.
Vỏ thanh trà cũng có vị the nhưng mùi không nồng và the đắng như vỏ bưởi. Hình dáng thanh trà tròn thon phía cuốn khác với bưởi tròn trĩnh bụ bẩm hình dạng thô to hơn thanh trà, da bưởi bị sạm. Tép thanh trà ngắn và mập hơn tép bưởi, có màu trắng hồng vàng trong khi bưởi ruột có màu trắng. Bạn chọn thanh trà để dâng cúng, để tặng bạn chọn trái lớn đẹp, nhưng nếu bạn ăn bạn mua những trái nhỏ da láng nặng tay sản sinh từ những cây già người ta gọi là thanh trà lão múi mọng nước vị ngọt thơm dịu. Vào vườn thanh trà bạn muốn dùng ngay khi mới hái bạn sẽ không vừa lòng vì vỏ còn nhiều chất dầu the ảnh hưởng vào vị giác của bạn. Bạn để héo vỏ ít ngày dùng mới ngon ngọt hơn. Vì thế thanh trà là một loại quả phẩm đơm trên bàn thờ lâu ngày nhất và lại dùng tốt sau cả tuần dâng cúng.
 |
Dùng thanh trà thuần vị trong buổi chuyện trò, tráng miệng (nên uống nước trước khi ăn thanh trà, sau khi ăn thanh trà hay bưởi uống nước vào nước trở nên lạt lẻo vô vị). Ngoài ra các bà nội trợ xưa đã chế biến một món ăn rất riêng của Huế. Món thanh trà trộn chua ngọt. Bạn gọt cẩn thận, không phạm vào ruột, lột thật sạch vỏ trắng rồi tách múi, gở tép cho khéo tay nhẹ nhàng đừng làm dập nước sẽ đắng. Hòa một ít nước tương trong (tương đậu nành) với kiệu ớt băm, đường chanh vừa vị thơm ngọt đậm đà, rưới vào thanh trà thêm ít phù chúc (tàu hủ ky) chiên giòn bóp vụn trộn đều. Có thể dọn kèm bánh tráng mè nướng vàng.
Nếu bạn ăn mặn có thể trộn với mực khô nướng xé nhỏ trộn với nước mắm chanh tỏi ớt đường hấp dẫn lắm.
Món này cần tỉ mỉ nhẹ tay khi thực hiện và nên dùng liền. Bạn để lâu vị the tiết ra làm đắng và xìu tép thanh trà mất ngon.
Mùa thanh trà đang rộ và rất giàu tại các chợ ở Huế, mời các bạn thử thực hành để nhâm nhi cùng người thân vào những chiều thu trời đang thấp dần!
Mùa Vu Lan, PL. 2553-2009
T.H.
