Theo sự mô tả trên thì chùa Kim Tiên dưới thời các chúa Nguyễn là một trong những ngôi chùa rất đẹp tại xứ Thần kinh. Có phong cảnh u nhã, có lầu son gác tía huy hoàng tráng lệ.
Tuy nhiên cũng vì đẹp, tráng lệ nên trong quá khứ, chùa Kim Tiên cũng trải qua lắm “nổi thăng trầm” cùng đất nước xứ sở mà đến bây giờ chùa Kim Tiên vẫn còn được dân gian truyền tụng bằng câu ca dao “vì ai nên nổi sầu này / chùa Tiên vắng vẻ tớ thầy xa nhau”. Đáng chú ý hơn hết là chùa Kim Tiên trở thành phủ ở của công chúa Ngọc Hân – Bắc cung Hoàng hậu của vua Quang Trung.
Dưới thời Tây Sơn chiếm đóng Phú Xuân, một loạt những ngôi chùa danh tiếng tại cố đô bị sung vào làm “nhà trọ kinh đô” (như Báo Quốc, Thiền Lâm) cho quan lại Tây Sơn làm dinh thự, thủ phủ ,chùa Kim Tiên lại được chọn làm phủ ở của công chúa Ngọc Hân.
.jpg) |
.jpg) |
| Chánh điện | Hậu Tổ |
Để một ngôi chùa là nơi thờ tự Phật, Tổ trở thành phủ ở của một vị công chúa nhiều người hầu kẻ hạ và là nơi thường xuyên vua Quang Trung Nguyễn Huệ ngự chơi đương nhiên chùa phải bị sửa chữa, thay đổi cho phù hợp. Công chúa Ngọc Hân ở tại chùa Kim Tiên một thời gian khá dài nên cũng có một biệt hiệu là “bà chúa Tiên” và chùa Kim Tiên được gọi là “phủ Bà Chúa Tiên”.
Năm 1786, Nguyễn Huệ ra Bắc để phò Lê diệt Trịnh. Ngọc Hân vâng lời cha mà sánh duyên với Nguyễn Huệ và theo ông về Thuận Hóa. Năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng Đế trước khi ra Bắc lần thứ ba để diệt quân Thanh, lấy niên hiệu Quang Trung, phong Ngọc Hân làm Hữu Cung Hoàng Hậu. Năm 1789, sau khi đại thắng quân Thanh, Nguyễn Huệ lại phong bà làm Bắc Cung Hoàng Hậu. Năm 1792, Quang Trung Hoàng Đế đột ngột băng hà. Ngọc Hân đã viết “Ai Tư Vãn” để bày tỏ nỗi lòng đau khổ và tiếc thương chồng tại ngôi chùa Kim Tiên lịch sử này.
Bởi vậy, ngày nay đọc “Ai Tư Vãn” chúng ta thấy thấp thoáng một ngôi chùa Kim Tiên vừa xinh đẹp như một cõi tiên, nhưng cũng vừa đượm buồn:
…No trông trời đất bốn phương
Cõi tiên thăm thẳm biết đường nào ra
Hoặc là
…Não người thay cảnh tiên hương
Dạ thường quanh quất, mắt thường ngóng trông
Ngày ngày Bắc cung Hoàng hậu Ngọc Hân ra đứng trước một cây “cầu Tiên” để ngóng trông Nguyễn Huệ trong cảnh buồn vời vợi và đầy luyến lưu kỷ niệm.
Gió hiu hắt phòng tiêu lạnh lẽo,
Trước thềm lan hoa héo ron ron
Cầu Tiên khói toả đỉnh non
Xe rồng thăm thẳm bóng loan rầu rầu.
Rất tiếc cây “cầu Tiên” trong câu thơ trên mà theo nhiều nhà nghiên cứu Huế cho rằng nó được bắc ngang qua khe Chùa Tiên ngay trước chùa Kim Tiên, ngày nay đã không còn.
Cảnh trí chùa Kim Tiên, cùng “lầu Vọng Tiên” được miêu tả rất kỳ ảo, đầy những nguyệt Khi trận gió hoa bay thấp thoáng,
Ngỡ hương trời bãng bãng còn đâu:
Vội vàng sửa áo lên chầu,
Thương ôi, quạnh quẽ trước lầu nhện giăng.
Khi bóng trăng, lá in lấp lánh,
Ngỡ tàn vàng nhớ cảnh ngự chơi.
Vội vàng dạo bước tới nơi,
Thương ơi, vắng vẻ giữa trời tuyết sa!
Sau khi Gia Long chiếm lại Phú Xuân, trong chiến dịch trả thù Tây Sơn, cùng
.jpg) |
.jpg) |
| Sân sau chùa Kim Tiên | Một góc vườn chùa |
sự phá quật lăng mộ Quang Trung, một số chùa chiền có liên quan đến Tây Sơn như Thiền Lâm, Kim Tiên…cũng bị triều Nguyễn triệt phá trong đó có chùa Kim Tiên là bị tàn phá nặng nề nhất và chỉ còn lại nền cũ.
Một thời gian sau, các bà Hoàng hậu và công chúa nhà Nguyễn chạnh lòng mới mở cuộc vận động trùng tu, nhiều chùa đã được xây dựng mới trở lại. Tuy vậy, chùa Kim Tiên cũng bị hoang phế trong một thời gian dài mới được Thừa Thiên Cao Hoàng hậu tức mẹ Hoàng tử Cảnh (vua Mịnh Mạng sau nầy) bỏ tiền của riêng ra để trùng tu và sửa sang lại.
Qua thế kỷ XIX, XX, dưới thời các vị Hòa thượng Thích Đạo Thành, Thích Nhất Trí, Thích Hải Từ, Thích Tâm Khoan, Thích Trừng Gia, Thích Hưng Dụng… kế thế trụ trì thời nào cũng có trùng tu tôn tạo.
Hiện nay, chùa Kim Tiên do Thượng toạ Thích Giác Đạo trông coi và từng bước tu sửa, làm mới thêm nhiều hạng mục như Chánh Điện, Hậu Liêu, nhà Tổ, Quan Âm Các, Tăng xá, Tăng Đường, Trai đường, nhà trù (nhà bếp) trở thành một hệ thống kiến trúc thiền tự hoàn chỉnh khang trang, bề thế có tiếng ở Huế.
K.L
