Rằm tháng bảy được coi là một trong những ngày lễ quan trọng trong năm của người Việt Nam bởi đây là ngày vu lan, báo hiếu cha mẹ theo Phật giáo. Ngày lễ này trùng với ngày Xá tội vong nhân của phong tục Á Đông. Theo tín ngưỡng dân gian, đây là ngày mở cửa ngục, ân xá cho vong nhân nên có lễ cúng cô hồn vào buổi chiều cho các vong linh không nhà cửa không nơi nương tựa, không có thân nhân trên Dương thế thờ cúng. Trong ngày này, các gia đình thường làm mâm cơm cúng tổ tiên và một mâm cỗ cúng chúng sinh ngoài trời.
Quan niệm người chết không phải là hết nên mâm cúng cô hồn thường có: quần áo chúng sinh gỡ ra từng món, rải xuống dưới mâm, một ít vàng tiền cũng làm như vậy, vài chén cháo trắng loãng, 1 đĩa muối, 1 đĩa gạo, 1 ít bỏng gạo và kẹo bánh các loại, ngô, khoai, sắn luộc rồi cắt thành khúc nhỏ. Với quan niệm trần sao âm vậy, nên người sống cũng cố gắng liên hệ với thế giới linh hồn bằng cách đốt tiền, vàng mã là để tin rằng người chết cũng có được cuộc sống đủ đầy. Vì thế, đồ vàng mã đã tồn tại trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt từ lâu đời này.
Song theo tục lễ cũ, những vàng mã ấy là do các gia đình tự cắt theo kiểu tượng trưng, không tốn kém và đều nhỏ nhỏ, xinh xinh. Sau này có những làng quê phát triển thành nghề sản xuất vàng mã bán sẵn tiện lợi cho người dùng và mỗi lễ gồm những loại tiền gì, bao nhiêu đều quy định rất cụ thể. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tập tục đốt vàng mã trong ngày lễ xá tội vong nhân thời nay đã bị biến tướng. Người ta quan niệm rằng dâng cúng càng nhiều thì càng được thánh thần hay người âm phù hộ mà sẵn sàng bỏ ra hàng triệu, thậm chí hàng chục triệu đồng để mua những mô hình vật dụng ấy đốt cúng cho người âm. Thậm chí, nhiều người còn tin rằng đốt thật nhiều vàng mã là cách để họ báo hiếu cha mẹ đã khuất và tự hào vì đã lo được một cái lễ tươm tất, đầy đủ hơn người. Vậy nên người ta sẵn sàng đốt vàng mã ở khắp nơi, từ gia đình, đến chùa, miếu, thậm chí ngay cả ở công sở, dẫn đến sự lãng phí tiền của một cách không cần thiết.
Song cũng ít ai biết được rằng, tục lễ đốt vàng mã này có khởi nguồn từ thời vua nhà Đường của Trung Quốc. Khi ấy, một vị sư đã tư vấn cho vua Đạt Tôn phải đốt nhiều vàng mã cúng những thân nhân đã mất mới yên ả. Được lệnh truyền của Vua, người dân Trung Quốc đã coi tục đốt vàng như một thủ tục quan trọng trong những ngày lễ rằm, đặc biệt là rằm tháng bảy. Đặc biệt, trong kinh phật không hề nhắc đến chuyện đốt vàng mã cho người quá cố.
Rất nhiều lần lãnh đạo của Giáo hội Phật giáo Việt Nam phải lên tiếng khẳng định rằng đốt vàng mã tùy tiện và phô trương là sự lãng phí, gây ô nhiễm môi trường, không đúng với tinh thần Phật giáo. Chính bởi vậy mà nhiều đền chùa đã yêu cầu các phật tử không hóa vàng trong khuôn viên nhà chùa. Thậm chí còn có cả Nghị định về việc xử phạt những hành vi đốt đồ vàng mã quá tốn kém hay phô trương tại nơi tổ chức lễ hội, di tích lịch sử văn hóa, và nơi công cộng.
Những quy định này cũng không phải là thiếu cơ sở bởi nếu tính một mức chi trung bình ở một gia đình không khá giả, tiền vàng mã dịp Rằm tháng bảy khoảng 20 nghìn đồng, thì chỉ cần 10 nhà trong xóm đã tốn mất 200 nghìn đồng. Nếu nhân lên với số lượng của một phường, xã, hay một quận huyện nào đó thì con số sẽ không hề nhỏ chút nào. Trong khi đó, nhiều gia đình diện nghèo thì chỉ cần 200 nghìn đồng đủ để họ sống cả tuần. Vậy mà theo một số liệu thống kê, trung bình một năm có khoảng 50.000 tấn vàng mã được sử dụng và riêng Hà Nội đã tiêu tốn trên 400 tỷ đồng cho việc đốt vàng mã. Đây thực sự là một sự lãng phí lớn.
Theo một sư thày tại chùa Quán Sứ bày tỏ, hiếu nghĩa với cha mẹ là ở những công việc thiết thực trong cuộc sống hàng ngày, là những hành động chăm sóc cha mẹ, sự chia sẻ với mọi người trong gia đình. Việc đốt vàng mã cho tổ tiên và các linh hồn cũng phải xuất phát từ cái tâm, chứ cứ đổ xô đốt “vàng”, “bất động sản”, “đô la” hàng triệu đồng chỉ với một mong muốn được người âm trợ lực cho kinh tế hay thăng quan tiến chức thì cũng chẳng khác nào là hối lộ Thánh thần, hối lộ cõi âm, cũng là đi ngược hẳn với mục đích tín ngưỡng hướng về cội nguồn, hướng về tổ tiên để trân trọng chính những người đang sống xung quanh mình. Vậy nên, nếu quá lạm dụng đốt vàng mã thì tập tục này sẽ chẳng còn ý nghĩa như vốn cố.
