Phật giáo Phú Xuân vốn nổi tiếng với hệ thống nghi lễ phong phú, đặc sắc, bao gồm cả nghi thức và lễ nhạc cùng tồn tại song song với lễ nhạc cung đình Huế (nhã nhạc-Huế). Ngoài những bài bản thuộc nhã nhạc tấu trong nghi lễ còn có những bài bản hoà tấu theo các bài tán tụng mang nét đặc trưng của nghi lễ Phật giáo Huế, và những bài ca khúc trong văn nghệ Phật giáo được viết lời theo các bài bản thuộc nhã nhạc hay những làn điệu thuộc dòng ca Huế cổ truyền.
Những thập niên 50- 70 của thế kỷ XX, là một thời kỳ huy hoàng của nhã nhạc cung đình, âm nhạc truyền thống với giọng hát của các danh ca như: Quế Trân (đã qua đời), Bích Liễu (đã qua đời), Bích Lài (ở Sài Gòn), Thanh Hương (Huế), Vân Phi (Huế)… và những danh cầm nghệ nhân: Nguyễn Kế (đã qua đời), Vĩnh Phan, Vĩnh Lộc, Nguyễn Hữu Ba (đã qua đời) Trần Kích (Huế), Cao Hữu OOng (đã qua đời). Chính trong giai đoạn này các ca khúc Phật giáo mang âm hưởng nhã nhạc truyền thống lần lượt xuất hiện.
Theo dòng năm tháng, lớp trước được thay thế bằng lớp sau, nhưng hiện nay trên đất Phú Xuân, số nghệ sĩ còn biết các ca khúc Phật giáo mang âm hưởng giai điệu ấy không còn nhiều.
Chúng tôi xin giới thiệu đến quý đọc giả một số ca khúc Phật giáo được viết theo thể loại âm nhạc truyền thống Huế mà chúng tôi đã sưu tầm được qua sự trợ giúp của nghệ sĩ Minh Mẫn – một người có thể gọi là xưa; tuy tuổi đã 80 nhưng còn có thể ca được tất cả bài ca thuộc dòng ca Huế cổ: Nam xuân, Quả phụ, Cung nam, Phú lục, Nam ai, Nam bình, Tứ đại, Cổ bản… và các điệu lý xưa: Vọng phu, Sáo quảng, Bốn cửa quyền…, hò vè và các bài bản thuộc nhã nhạc: Ngũ đối thượng, Long ngâm, và mười bản ngự (Phẩm tiết, Nguyên tiêu…).
Sau đây là một số bài tiêu biểu:
Điệu ca Ngũ đối thượng
Dã Kiều Bửu Bác
Nay chúng con ngày nay,
Tự tánh thành kính,
Đèn nhang chong trầm hương xông,
Khói bay cùng thơm xa vòi vọi,
Kết mây lành muôn vòng.
Hương Giới, Hương Định, Hương Huệ
Thơm đầy nực xa gần
Cúng dâng Tam Bảo
Xin chứng lòng khẩn cầu.
Nguyện chúng sanh phước dày,
Nghe hương này dứt dây phiền não,
Rõ mọi đường để mà tu tánh viên thường,
Thoát ly vòng vô minh.
Nguyện đồng đẳng
Thành Phật cùng pháp giới,
Chuyển chuyển pháp luân,
Ai nghe đều ưa tu tập, đạo Bồ-đề thâm huyền.
Như chư Phật Viên Giác
Chơn thường đủ vô lượng công đức,
Mong ơn xuống cho chúng sanh hết mê lầm
Trầm luân khổ hải,
Đại Niết-bàn tự tại,
Thị hiện trong đời độ quần sanh thoát luân hồi.
Hôm nay Đức Thích Ca,
Ngày rằm tháng tư trăng tròn
Hoá sanh về Ca-ty-la-vệ,
Đệ tử đồng quy-y Tam Bảo,
Xin thề nguyện một lòng,
Quyết tinh tấn chí Bồ-đề trọn đời trọn đời.
Biểu diễn Ca Huế
Điệu ca Phú lục
Nguyễn Cữu Cơ
Thấy thấy thấy chúng sanh
Mắc lưới vô minh vương mình
Khốn tìm mối manh
Chìm bể khổ
Nước mông mênh
Phật gia Đức Thích-ca ra đời
Giác ngộ
Cho những người còn mê muội theo đời
Vương lầm bước lối chông gai
Sanh tử luân hồi mãi xoay vần không thôi.
Kinh luật luận khuyên răn mọi người
Miễn đặng
Ngày trau dồi theo lời dạy,
Ngày chăm gìn giữ chớ đơn sai
Gương chí trong ngời chốn liên đài thảnh thơi
Nguồn tham lục dục cần thoát ly
Giốc giốc chí
Giốc chí tu trì
Gặp thì hoa khai bửu trì
Trọn nghì dốc một lòng từ bi,
Cầu Tam bảo xin chứng tri.¬
Điệu Ca Nam ai
Dạ sĩ Thiện Trí
Xót thương đau khổ muôn loài,
Nên Ngài thị hiện
Danh Tất-đạt, Đông Cung,
Văn võ tinh thông,
Giàu đức độ khoan dung,
Lòng từ
Gieo rải mênh mông,
Xem muôn loại lao lung,
Trong bể khổ trùng muôn trùng.
Sống
Sống trong nhung lụa lâu đài,
Nhưng Ngài luống chạnh
Mong giải thoát, sinh linh,
Khỏi lưới vô minh,
Quyết
Quyết hy sinh mình
Lánh hoàng dinh, khi khổ hạnh kiên trinh,
Khi tham thiền
Nhiếp phục ma binh,
Trí bi gương lành,
Soi diệu lý tỏ rành khai ngộ.
Rằm âm lịch tháng tư
Kính mừng
Tam Giới Đạo Sư,
Đức giác ngộ chân như,
Giáng sanh Ta-bà.
Điệu Nam bình
Dạ sĩ Thiện Trí
Như Lai điều phục ma vương
Bũa tình thương,
Mở đường chân lý tà vọng tiêu tan,
Khơi nguồn trí tuệ huy hoàng,
Ánh huy hoàng
Khiến nhơn gian tắt mộng mơ màng,
Thoát màn đen tối,
Hướng quang minh nhịp nhàng vươn tới,
Mầu nhiệm an toàn,
Xót thương cho muôn loài sanh diệt tương tàn,
Nơi nơi rọi bóng kim quang,
Đều siêu thoát,
Phước duyên lan tràn.
Khánh đản ngày Thích-ca,
Khai đạo mầu vô thượng giữa trần ba,
Phiền não tiêu ma, vượt trầm kha,
Chúng sanh an hoà.
Đoàn Phước Trị
