Lời BBT: Website Liễu Quán trân trọng giới thiệu đến quý độc giả bài viết của nhà giáo Nguyễn Văn Thịnh – Ủy viên thường vụ Ban chấp hành Trung ương Liên đoàn Cờ Việt Nam, ghi lại tại giải thi đấu Cờ Vua Trẻ Đông Nam Á Mở Rộng – Huế 2009, nhân chứng kiến trận thi đấu Cờ Vua giữa hai kỳ thủ "nhí" Gabrielle (tuyển Singapore) và Sofia (tuyển Nga) – Gabrielle đang ở thế thắng đối thủ, nhưng đã chủ động cầm hòa Sofia khi thấy bạn mình bật khóc vì sắp để thua ván cờ.
Máy vi tính sử dụng chương trình phần mềm bốc thăm theo hệ Thụy Sĩ đã giúp các trọng tài nhanh chóng xếp được các cặp đấu. Trên mỗi bàn đã ghi đầy đủ thông tin cần thiết cho trận chiều nay. Các kỳ thủ "nhí" ùa vào phòng tìm vị trí, ai cũng hớn hở với quyết tâm dành chiến thắng, hình như không còn ai nhớ đến những ván thua trước đó. Tuổi thơ thường chóng quên những chuyện buồn khi có đông bạn bè chung quanh.
Vòng thứ 7 -Bàn số 6: Sofia cầm quân trắng gặp Gabrielle cầm quân đen.
Sofia nổi bật trong nhóm tuổi “Girls 8”. Chiếc váy trắng đính đăng-ten nhiều màu trông rất sang trọng và những giải lụa kết trên làn tóc nâu làm cho khuôn mặt của cô bé thêm rạng rỡ. Trông Sofia chững chạc hơn nhiều so với những bạn cùng trang lứa. Quê hương của cô bé là một cường quốc về Cờ Vua, là nơi sản sinh những danh kỳ thế giới. Sofia ngồi vào bàn một cách tự tin như thể tương lai cô bé cũng sẽ trở thành một Đại kiện tướng lừng danh. Các kỳ thủ tham gia các giải quốc tế như thế này thường đã phải trải qua nhiều giải đấu tuyển chọn rất cam go để dành một suất đại diện cho quốc gia mình.
Gabrielle nhỏ nhắn, thơ ngây và mặt mày bầu bỉnh như một con búp bê trong tủ kính. Trên ghế treo một ba-lô nhỏ, tay phải cầm bút và tay trái cầm một phong kẹo. Gabrielle thường nhai kẹo hoặc mân mê phong kẹo để suy nghĩ nước cờ. Cô bé ngồi lọt thỏm trong chiếc ghế mây sang trọng nhưng có vẻ hơi quá khổ so với thân hình. Không phải vận động viên nào cũng có dịp được tham dự những giải thi đấu lớn như thế này. Nhiều khi suốt cả cuộc đời được thi đấu một giải quốc tế cũng đã tự hào lắm rồi. Gặp nhiều người bạn cùng trang lứa, ngôn ngữ khác nhau, màu da khác nhau nhưng tất cả đã nhanh chóng kết thành bằng hữu trong tinh thần tôn trọng chân thành mà không mang hình thức ngoại giao hay bị chi phối bởi các lý thuyết xã hội. Bài học đầu tiên của những người chơi cờ là tinh thần bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau. Cử chỉ thực hiện đầu tiên khi bắt đầu ván cờ là hai đối thủ bắt tay nhau và cử chỉ cuối cùng khi kết thúc đó là người thua sẽ hạ quân Vua của mình nằm xuống một cách nhẹ nhàng rồi chủ động đưa tay ra trước bắt tay chúc mừng thắng lợi của đối thủ. Bài học về văn hóa ứng xử trong chơi cờ cũng quan trọng không kém những bài học về chiến thuật và chiến lược. Chính thái độ ứng xử có văn hóa giúp các kỳ thủ tự tin, bình tĩnh và sáng suốt vượt qua các áp lực về tâm lý.
Sofia – kỳ thủ tuyển Nga
Sau những nước đi của phần khai cuộc quân Trắng đã hình thành ý đồ nhường không gian cho quân Đen giãn đội hình để khai thác những điểm yếu của đối phương. Sofia chơi quá thận trọng nên đã triển khai quân hơi chậm. Cô bé tập trung rất cao vào bàn cờ và trông nét mặt rất căng thẳng.
Gabrielle vươn người lên nhìn bàn cờ, suy nghĩ một lát rồi lại ngồi lọt trong chiếc ghế nhìn lên trần nhà. Cô bé chẳng vội vàng gì mặc dù đồng hồ thi đấu đang báo thời gian suy nghĩ bị tiêu hao dần. Một bên má hơi phình ra vì ngậm kẹo, đôi môi chúm chím mấp máy, Gabrielle đang hát nhưng không phát âm. Quân đen có thế trận rất tích cực, tất cả các quân đã được điều động ra mặt trận. Các quân nặng phối hợp với quân nhẹ kiểm soát khu trung tâm, đồng thời Hậu và Xe đang tập trung trên cột dọc đe dọa đánh vỗ mặt vào vị trí Vua đối phương chưa kịp nhập thành. Gabrielle nhìn thẳng vào mắt đối phương rồi vươn người thực hiện nước đi, bấm đồng hồ và cúi xuống ghi biên bản.
Có vẻ chiều nay tâm lý của Sofia không được ổn định. Cả khuôn mặt trắng hồng tựa trên đôi tay xinh đẹp như che dấu những tính toán phức tạp nhưng chưa có một quyết định dứt khoát nào. Điều nguy hiểm nhất của một vận động viên cờ là rơi vào trạng thái “rỗng”, tức trạng thái thần kinh mệt mỏi đòi nghỉ ngơi sau một quá trình làm việc căng thẳng liên tục. Phải chăng Sofia đang gặp trục trặc? Sự sai lầm trong khai cuộc đã đẩy Sofia vào tình thế rất bi đát. Vua trắng hết quyền nhập thành trong khi hai xe chưa ra được, các chốt bịt tất cả các đường chéo hoạt động của hai quân tượng và Hậu cũng chung số phận vì không có lối thoát. Quân trắng đã nhường cả phần sân nhà cho quân đen kiểm soát. Khuôn mặt trắng hồng của Sofia đã chuyển dần sang ửng đỏ và những giọt mồ hôi lấm tấm trên vầng tráng.
Gabrielle cầm quân Hậu Đen thong thả đặt xuống ô d3, đòn quyết định này như ngũ hành sơn đè lên đầu Tề Thiên Đại Thánh. Có ở vị trí cầm quân trắng trong tình huống này mới cảm nhận được những áp lực nặng nề khi phải chịu những đòn tra tấn của quân đen. Chết thì chưa chết nhưng như bị ngạt thở, thật khó chịu vô cùng. Sofia mím môi, căng mắt vào bàn cờ tìm cách tháo gở những áp lực của quân Đen. Thời gian suy nghĩ rất lâu nhưng chưa thực hiện được nước đi, những giọt nước mắt đã xuất hiện trên khuôn mặt xinh đẹp của cô gái. Các cô bé thì vẫn thế, rất mau nước mắt. Cũng có thể vì bực bội, hoặc giả đã tự hứa sẽ cố gắng không để mất điểm trong ván đấu chiều nay. Thật quá khó chịu, cả hai bên chưa bị mất quân nào mà cờ thì không đi đựợc. Thử đánh liều đề nghị cầu may “hòa " xem sao! Chí ít cũng có điểm còn hơn mất trắng. Sofia nhìn thật lâu vào mắt Gabrielle rồi đột nhiên đề nghị “hòa”. Không cần suy nghĩ lâu, Gabrielle lắc đầu và mắt cô bé lại hướng lên trần nhà, miệng nhai kẹo.
Gabrielle – kỳ thủ tuyển Singapore
Thời gian cứ trôi qua mà quân trắng tiến thối lưỡng nan, thật khó có một nước đi tích cực. Bỗng Sofia bật khóc thành tiếng, cả thân hình bé nhỏ rung lên trên chiếc ghế mây. Gabrielle mở to mắt ngạc nhiên nhìn đối thủ, ban đầu cô bé hơi nhếch miệng cười nhưng sau đó lại cảm thấy bối rối. Sofia đề nghị hòa lần thứ hai, quân đen lại chối từ. Sofia càng khóc, Gabrielle càng bối rối. Cũng cần một sự chia sẻ và biểu lộ sự an ủi, Gabrielle tự lột một thỏi kẹo và mời đối thủ. Sofia lắc đầu nhưng rồi cô bé cũng đưa tay nhận viên kẹo kèm theo ánh mắt cám ơn. Chắc hẳn không ai muốn chối từ lòng tốt của người khác chỉ vì kết quả của một ván cờ. Cả phòng thi đấu mất tập trung vì tiếng khóc lớn ở bàn số 6, trọng tài phải can thiệp nhưng không làm giảm đi sự uất nghẹn của Sofia.
Đến nước đi của quân Đen, Gabrielle đứng hẳn dậy, cần phải nhìn ở vị trí cao hơn để tầm quan sát được toàn diện, đôi mắt dán chặt vào các quân cờ. Tình huống trên bàn cờ đang xuất hiện rất nhiều đòn chiến thuật cho Đen. Có thể cô ta đang tính toán một đòn phối hợp quyết định để kết thúc ván cờ.
Gabrielle ngồi xuống rồi chồm lên, vươn tay chuẩn bị thực hiện nước đi nhưng lại ngồi xuống, cô bé lưỡng lự. Một kỳ thủ cũng như một võ sĩ khi đã ra đòn thì phải dứt khoát, thái độ lưỡng lự biểu hiện một trạng thái tâm lý không ổn định. Ưu thế vượt trội của quân Đen không phải suy nghĩ nhiều đến thế. Chỉ cần cho hai quân Mã nhảy tango thì cả nội cung của Trắng tan tác không còn gì. Thay vì nhìn vào bàn cờ, Gabrielle lại ngước nhìn Sofia. Khuôn mặt cô bé hơi bần thần, bất an như thể đang do dự trước một kế hoạch mới phi thường hơn, táo bạo hơn. Có thể Đen đang chuẩn bị một cái bẫy hoặc một đòn phối hợp chết người.
Bỗng dưng Đen đấu Hậu và đổi quân. Các nước đi tiếp theo hai bên Đen-Trắng thực hiện rất nhanh, một loạt nước Đen bắt buột Trắng phải đổi quân. Thế trận tan hoang, cả hai bên không còn cơ hội gây áp lực lẫn nhau. Đôi mắt to đen nhìn đối thủ không phải với ánh mắt chinh phục mà với cái nhìn dịu dàng, chia sẻ, Gabrielle nói như chim hót, cô ta nhẹ nhàng đề nghị hòa.
Tác giả đang giám sát các kỳ thủ tại giải Thi đấu Cờ vua Trẻ Đông Nam Á mở rộng, Huế 6-2009
Theo dõi trực tiếp diễn biến của ván đấu mới hiểu quân Đen đã chủ động đưa ván cờ đến thế hòa trong tinh thần giữ thể diện cho quân Trắng. Gabrielle không dể dàng gì để có một quyết đinh như vậy. Sự chiến thắng luôn luôn là một cám dỗ lớn đối với các kỳ thủ và rồi sau ván đấu phải đối mặt với áp lực của huấn luyện viên, của đội tuyển. Chọn lựa giải pháp hòa như thế này rất mạo hiểm vì nếu tính sót nước thì quân Đen đang ưu thế có thể đưa đến một thế cờ rất xấu và biết đâu lúc ấy quân Trắng không cho hòa thì không có nỗi đau nào tả được. Nhìn đối thủ, mắt còn ngấn lệ Sofia nói lời cám ơn và đưa tay siết bàn tay nhỏ bé của một người bạn khác màu da. Hai cô bé cầm tay nhau rời khỏi bàn thi đấu và không hiểu họ làm sao chia sẻ với nhau khi ngôn ngữ bất đồng.
Có thể đội tuyển đã giảm đi thành tích vì để hòa một ván cờ nhưng chính Gabrielle đã mang về cho tổ quốc, gia đình và bản thân em tấm huy chương vàng rực rỡ. Gabrielle hành động một cách hồn nhiên, trong sáng vì nghĩ đối thủ của mình chắc sẽ chịu những áp lực nặng nề nếu để thua ván cờ. Lòng chùng xuống khi nghe tiếng nấc nghẹn ngào của bạn, suýt thì Gabrielle cũng chảy nước mắt theo. Lòng nhân ái, tinh thần cao thượng và cả sự tế nhị trong cách giải quyết sự việc của một cô bé 8 tuổi không đơn giản chút nào, nó là kết tinh của một nền giáo dục nhân bản. Ván cờ đã kết thúc nhưng người xem vẫn còn rung động vì nó không đơn thuần là những đòn chiến thuật mà nó đã để lại những giai điệu đẹp như một concerto viết trên những quân cờ. Từ những giai điệu sôi nổi, hân hoan đến những tương phản và đối lập đầy kịch tính rồi cuối cùng lắng chìm trong niềm sảng khoái, hoan lạc và dư âm của nó đi vào lòng người làm mở ra một thế giới tràn đầy yêu thương.
Huế, 6/2009
N.V.T
