Hoa mẫu đơn của người Việt khác với hoa mẫu đơn của người Hoa từ hình dáng cho đến sắc hương. Mẫu đơn ta ra hoa từng chùm ở đầu cành. Mỗi chùm có nhiều hơn hai trụ hoa, trên mỗi trụ hoa có hàng chục, vài chục cho đến hàng trăm bông hoa nhỏ. Hoa đương nụ giống như ngọn chiếc bút lông vẽ lên trời xanh, lúc nở bốn cánh xoè ra đối xứng. Nhụy hoa có phấn màu vàng cam, hương thơm mát dịu. Hoa mẫu đơn cũng là loại hoa dùng để dâng cúng, có nhiều màu, nhưng màu đỏ, trắng và vàng là được người dân ưa thích hơn cả.
Mẫu đơn thường được trồng phổ biến ở đình chùa, vườn nhà, có phần hơi khác với bông trang ở điểm lá to và mọc thưa hơn, hương thơm hơn. Trong các loại hoa cúng, người Việt thường chuộng hương hơn sắc. Ở mỗi triều đại, hương sắc của các loài hoa cũng nhận được những ứng xử hết sức khác nhau. Nhưng ví thử như ai cũng “xem” hoa bằng mũi như nhà thơ Nguyễn Khuyến thì sắc màu kia còn có ý nghĩa gì cơ chứ.
Sách “Cúng Phật thập khoa” có viết: “Mẫu đơn, thược dược là loài hoa quý được ưa thích” (Mẫu đơn, thược dược chân kham tiện). Chùa Phật Tích, Bắc Ninh từ rất xa xưa đã nức tiếng với lễ hội hoa mẫu đơn. Ở đó, trai anh hùng say mê cảnh đẹp lạ của núi sông, gái thuyền quyên thả hồn theo sắc hoa rực rỡ…
Bao mùa qua, tiếng chuông chùa Phật Tích vẫn ngân nga như chiêu vọng hồn Từ Thức, Giáng Hương. Và người ta lại say sưa kể:
Ngày ấy, Từ Thức đi xem hội hoa mẫu đơn, gặp nàng Giáng Hương xinh đẹp bị bắt trói vì tội hái hoa. Từ Thức bèn cởi áo xin chuộc tha cho tiên nữ. Sau Từ Thức từ quan đi du ngoạn các danh lam thắng cảnh, đến động núi ở cửa biển Thần Phù gặp lại Giáng Hương…
Truyền thuyết mang âm hưởng “Liêu Trai”, nhưng nào xa lạ gì với quan niệm cảnh tiên người tục giao hòa trong tâm thức người Việt. Sắc đỏ mẫu đơn như nối nhịp cho một mối nhân duyên đẹp và sóng sánh men say giữa tiên và tục, trong khi sắc trắng lại lạnh hơn, cô đơn hơn giữa hai miền hiện thực và khát vọng.
Trong con mắt của thế giới trẻ thơ, mẫu đơn không có nhiều vùng ý tứ như vậy. Vào một ngày đẹp trời, ai xui chân bọn trẻ lạc bước đến vườn hoa. Hái một chùm mẫu đơn cầm trên tay, chúng nó oản tù tì bằng giao ước cái nụ phần mày, cái hoa phần tao, rồi thích thú dùng tay bấu để mút cái vị ngọt ở cuống… Ôi, vị ngọt dịu của hoa mẫu đơn, chẳng lẽ không có gì đẹp và ý nghĩa hay sao khi từng giọt, từng giọt thấm vào lòng bọn trẻ.
Nhân gian cả đời vẫn cứ hoa, còn hoa kia thì vì ai mà nở…?
T.T.T
