Rất nhiều tụng ngữ ca ngôn khác được người Trung Hoa điểm xuyết. Chúng đã đi vào điển tích và nghệ thuật không biết đích xác từ bao giờ. Người Huế-truyền thống-còn yêu mai theo một tâm thế khác, riêng mình. Nó thể hiện sâu xa bản sắc, tiềm thức Huế.
Giá trị trước nhất là giá trị thời gian. Lão mai-những thân hoàng mai sần sùi rêu trổ-Chúng đã ấn chứng sức sống mãnh liệt qua quá nhiều năm tháng đầy bão lụt nắng mưa… Mai già rêu phong trong nhà vườn lớn lên từ thế hệ ông, cha còn lưu lại. Là "bằng cớ giữa đất trời". Sự đóng dấu của thời gian qua "triện vàng năm cánh". Người Huế yêu hoàng mai vì ở đây bao hàm niềm hãnh diện sâu xa như một phần danh dự thiêng liêng nói lên sức sống dòng tộc. Nó tự nhiên ma trở thành gia bảo. Lão mai đứng đó, nhắc nhủ và động viên trong lặng lẽ bốn mùa. Người trồng cây đã khuất theo thời gian mà gốc mai già ở lại. Tình cảm ấy khiến bao người Huế bùi ngùi. Cho mai để tang, là họ đã mặc nhiên coi hoa như thân thuộc, gia đình. Mai đã trở thành nhân cách Huế. Vì thế mai không phụ thuộc riêng cá nhân, giai cấp nào. Mai thuộc về chung nhất từ lâu ngay trong tiềm thức Huế… Điều ấy đẹp, xúc cảm vô cùng nhưng không cần giai thoại, điển tích hoặc một dòng thơ nào minh chứng cả. Người Huế truyền thống yêu quý hoàng mai như yêu chính tiềm thức nội tâm. Họ lặng lẽ chiêm nghiệm trong suốt cả cuộc đời. Và, đời này qua đời khác…
Hoàng mai khác hay không khác? Một thứ "đạo" như người Nhật vẫn thường hay tôn vinh từng cái đẹp trong văn hoá xứ Anh đào của họ. Trà đạo, Kiếm đạo, Cung đạo… Người Huế lặng lẽ, chỉ mỉm cười trước một gốc lão mai để thấy gần với Lão Tử hơn trong câu Đạo Đức kinh còn đó. "Đạo khả đạo viết phi thường đạo. Danh khả danh viết phi thường danh". Đạo tự nó đã là thường hằng, vĩnh cửu. Khi cố đem định nghĩa, đặt tên theo tư tưởng mỗi cái tôi hạn chế của con người… Đạo, sẽ không còn là đạo của thường hằng vĩnh cửu. Vì thế, đạo cũng là lặng im mà cảm nhận. Qua hoàng mai, ta bắt gặp ở sự lặng im kia còn một nét phảng phất của tư tưởng Lão Trang từ ngay trong tiềm thức Huế. Vì vậy, có thể nói ở Huế tồn tại một thứ "Mai đạo" tinh tế, tự nhiên đã vượt ra khỏi kiềm toả của hình thức, danh tướng. Nó lặng lẽ tồn tại mãi cho đến ngày nay không có ai tuyên xưng hay phát kiến!
Giá trị tiếp theo là giá trị nói lên tư duy và chiêm nghiệm. Chưa cây cảnh nào được chú tâm uốn nắn, tài bồi nhiều và lâu dài như hoàng mai ở Huế. Giá trị ấy xuyên qua nhiều thế hệ để tự nó mang dấu ấn của thị tộc, của gia đường hương hoả. Hoa nở sớm hay muộn, sưa hay dày hoặc có khi mất mùa… Tất cả đều là mối suy tư cho những người chơi mai Huế. Sự chiêm nghiệm từ mỗi một nhánh cành cho tới cánh hoa, sắc thắm- qua đã nhiều đời tích lũy, khẩu truyền-sẽ lặng lẽ đem đến thông tin về hưng, vong, suy, thịnh cho mỗi một gia đình. Người Huế coi mai là bạn đường để chia sẻ buồn vui. Hoàng mai Huế có thứ "tiếng còi" riêng. Thứ tiếng chỉ ở trên đất Huế, cho những ai còn trong tiềm thức Huế. Nơi đây, những cây mai theo chế độ cổ truyền "Lão hạc Linh mai" không nhiều. Nay càng cực kỳ quý hiếm. Chúng đang trên bờ huỷ diệt vì hai lý lẽ. Thế lực đồng tiền. Lý do đáng nói hơn, sẽ không còn là linh mai do cưa cắt, tái chế và -nhất là- do chuyển dịch, đào bới gốc rễ đem ra khỏi hiện trường nguyên thuỷ.
Ngày càng thêm nhiều kẻ chơi mai… Song phần lớn sự bán mua, định giá theo tiền bạc đã khiến suy biến đi rất nhiều ý nghĩa-chơi mai-đích thực. Người chơi mai Huế tận tuỵ-có thể rất nghèo hoặc lắm lúc túng quẫn-không bao giờ bán, mua hay định giá mai theo tiền bạc. Họ rất ít nói về mai, không như những "lái mai" hoặc chuyên gia trồng mai bỏ chợ…
Với người Huế truyền thống, khi đã "tiết lộ thiên cơ" linh mai sẽ chẳng còn xác đáng để chiêm nghiệm với thời gian. Mai "liễm thần mất linh khí, chỉ còn như những gốc mai già cố hữu… Giá trị mai Huế mang tính gia đình và truyền thống. Là giá trị ở không gian muôn thủa mà nó lớn lên và tồn tại. Linh mai không thể rời chốn cũ, vườn xưa. Mai còn có "vượng khí" hay đã bị "liễm thần"?
Những bí truyền về Huế vẫn còn đây, ai có tâm lưu giữ phần tinh hoa đang ngày càng thương mại hoá? Đối với bản thân lão mai Huế, sự tiếp thị văn hoá rầm rộ chưa hẳn đã nói lên thời hoàng kim của nó. Lưu giữ "Lão học Linh mai" phải chăng là lưu giữ nguyên bản một phần tiềm thức Huế?
Giá trị thứ ba đơn gian hơn, thể hiện bình dân và dân tộc tính ở ngay trong cách "định nghĩa mai" của người Huế thông tục. Với họ, rườm rà của chữ nghĩa, điển tích thơ văn đã không còn đặt nặng. Họ thoát khỏi sự ràng buộc của tính hàn lâm, bác học thường mang khí sắc Trung Hoa… Để thật bất ngờ và hết sức gần gũi, họ chỉ mỉm cười nói ngắn theo cảm xúc kết tinh "Mai, không phải là mai-một. Mà là mai, có-một-ngày-mai…" Vâng, câu nói vui, tưởng chừng như lấy có trong bàn xuân rượu Tết ấy, ngẫm ra thật vô cùng ý nghĩa. Đấy là hy vọng của ngày mai, là tương lai và sự sống chan hoà… Một định nghĩa tóm thu, tích cực và yêu đời song không hề rời xa thời gian và chiêm nghiệm. Chính trong câu nói này đã ẩn giấu cách chơi mai hết sức đặc thù, chuyên biệt của người Huế…
Mai là một người bạn tín nghĩa giúp trả lời các câu hỏi của thời gian. Nhờ đấy, một phần hạnh phúc của người Huế được thể hiện bằng an tâm và hy vọng. Đứng trước một cành mai Huế, người ta đã chúc tụng nhau những gì tốt lành nhất mà khỏi cần lên tiếng. "Sức sống đầy nội lực" tiềm tàng trong một gốc "Lão hạc Linh mai" với muôn ngàn lời chúc tụng của con người chưa đủ tuổi trăm năm. Hãy đứng trước sân một ngôi nhà vườn xứ Huế, bên cội mai già để tĩnh tâm nhận được lời chúc xuân đặc biệt nhất.
T.H.T
