Khi kéo chiếc va li ra khỏi phi trường Phú Bài, mắt tôi như chóa ánh lửa đêm Giao thừa nấu bánh sắp tới. Ðến Huế, cảm giác của một người ngoại cuộc bỗng rõ nét hơn bao giờ, dù anh em gặp nhau mừng rỡ. Ðêm nằm ngủ trong căn nhà rộng, vắng trẻ và già, nghe lạnh một bên lưng, tôi nghĩ đến cái bếp lửa Giao thừa tưởng tượng trên sân bay, thấy sự cô quạnh lớn dần úp chụp lấy người và nỗi nghi ngại không biết mình có dựng lại nổi cái bếp lửa quá khứ làm run giấc ngủ. Ngày hôm sau hành trình “Ăn Tết” đã trở nên cuộc đi chênh vênh trên sườn núi…
Chiều ba mươi Tết…
Xế trưa tôi lên chùa Từ Ðàm cúng dường Tất niên theo tục lệ gia đình từ xưa.
Thấy các Thầy trẻ đang lúi húi chưng mấy cành mai tứ quí, những cành đào vào các độc bình, sửa dáng trên các chậu bonsai, vài Thầy khác đứng bên bình phẩm bi bô ni tê, tạo nên một góc chộn rộn ba bữa Tết trong cảnh yên lặng nhà chùa. Những chậu hoa kiểng chưng trước tam cấp đi lên phòng khách và phòng trai tăng, nơi Ôn ngày xưa hay ngồi đọc sách hoặc tiếp khách, hoa lá hôm nay sáng rỡ lạ thường, tươi tắn như vừa được tắm tất niên. Cây Bồ Ðề cổ thụ đang trổ lá non vẫn hồn nhiên thân thiện như độ nào. Hoa mộc vẫn thơm hiền hòa. Cửa tam quan và chánh điện treo đèn lồng trái ú kết tua ngũ sắc làm tăng vẻ trang nghiêm mừng đón năm mới. Mọi rộn ràng hối hả sửa soạn đón xuân dưới phố bỗng dừng lại nơi cổng chùa, không khí an lành, khiêm nhã quyện màu lam thiền, mộc mạc nhưng đầy lạc tịnh. Ðó đã là Từ Ðàm một thời của tôi và đến hôm ấy vẫn còn là như thế.
Tôi hỏi xin Thầy Hải Ấn cho mượn chiếc xe đạp đi lên thăm các chùa sư nữ và thăm mộ mẹ tôi ở gần đấy. Thầy ái ngại sợ tôi đạp xe loạng quạng, tôi thưa “nữ sinh Ðồng Khánh đạp xe từ lúc mười bốn tuổi, thưa Thầy”. Khi thấy tôi lên yên xe đứng trên đầu dốc đường hẻm sau chùa, một chú tiểu lắc đầu, chỏm tóc thí phát phất phơ, hóm hỉnh: “cô Kim Lan thiệt là tiền hậu hiện đại, thời nay Honda là mức chót của tân tiến, mà cô lại trở về với xe đạp…”. Câu nói đuổi theo khi xe lao xuống cái dốc hẻm sau chùa và thẳng hướng cầu Lim. Qua viện dưỡng lão của ni sư Diệu Thành, tôi cúng dường để quí sư cô “lì xì” cho các mệ già vui ngày mồng một Tết.
Trời đã nhá nhem khi tôi gõ cửa chùa ni sư Diệu Ý, chùa cô nuôi các bệnh nhân đã hết phương cứu chữa, bị bệnh viện sa thải, theo phương pháp nhịn ăn do bác sĩ Xuân Quế chăm sóc và hướng dẫn. Chùa đã lên đèn chuẩn bị cúng chiều, các phòng bệnh yên lặng trong không khí ẩn nhẫn an bình, tưởng như thời gian không cần có tên gọi…
Vẫn dáng mừng rỡ thân tình, sư cô nắm cả hai tay ấm áp, tôi thưa, xin cúng dường quà cho bệnh nhân và tiền cúng xây tháp Quan Âm cầu nguyện cho bệnh nhân, đã hứa với cô từ lâu, “sợ lời hứa kéo dài qua ngày mai là thêm một năm nữa thì nợ càng chồng chất!”. Nợ nần năm cũ phải rủ hết để bước sang năm mới thong dong. Sư cô cười bảo “chị đi Tây rứa mà cũng theo xưa ghê hè!”. Thấy tôi vội vàng cáo từ để sang thăm mộ mẹ kẻo sợ tối, cô sốt sắng dẫn tôi đi con đường tắt từ chùa sang đồi thông.
Con đường đất ngoằn ngoèo giữa các nương sắn, chanh, thanh trà, bưởi, mía, ổi, bỗng mở ra trước mắt cảnh êm đềm đón Tết miền quê trong ánh chiều mờ nhạt. Xa hẳn với cảnh bát nháo hỗn loạn đầy nhãn hiệu quảng cáo sặc sỡ ngoài phố, mùi lá chanh, lá bưởi, lá ổi thanh lọc khứu giác làm cho ấn tượng về ngoại cảnh bỗng quay chiều. Mùi hương tinh khiết thoảng đến dẫn dắt vào trong một thế giới vừa lạ vừa quen.
Hình như cái không khí đón Tết miền quê vẫn như thế tự bao đời: âm thầm, kính cẩn, mầu nhiệm và chân tình, mà trẻ thơ thường linh cảm bề sâu của nếp sống ấy và giữ hoài trong tâm, cho nên quen thuộc như màu chiều đang phết tím ngọn cây…
Các nhà trong xóm đã lên đèn, bóng người loáng thoáng vào ra trước ngõ thắp hương, cúng đất đai thổ thần, chuẩn bị giờ hoàng đạo. Mùi hương trầm từ các ngôi miếu nhỏ trong vườn (vườn Huế thường có miếu thờ thổ thần, đất đai) lãng đãng huyền nhiệm theo chân chúng tôi đến nơi mộ chí. Tôi thắp hương cho mẹ và đứng mặc niệm hồi lâu.
Hơi lạnh buổi cuối năm luồng trong gió vi vu trên cành thông từng cơn như tiếng thời gian đang chuyển. Âm vang năm tháng đang lụi tàn dội xuống triền đồi, lan mau như bước chân gấp gáp của ai trên đường về ngõ sâu.
Giờ cuối năm xao xuyến, hồn người như chới với muốn níu lại, giữ lại những gì đã qua, rồi chợt ngậm ngùi cảm nhận, tháng cùng năm tận là dấu vết vô thường phảng phất trên những ngọn đồi hoang vu, gánh chịu buồn bã của Huế – và hình như chỉ có ở Huế vào chiều hôm tuế mộ, cõi nhân gian và âm phủ giăng mắc gần nhau gang tấc.
Ánh sáng cuối đang hấp hối giành lại những khoảnh khắc ngắn ngủi cho cõi dương, những chấm hương đỏ trên các mộ chí rải trên đồi chập chờn gọi linh hồn u hiển.
Tôi đưa tay lùa những hòn cuội trên mộ như nắm bàn tay của mẹ trước khi ra về – còn nhớ ngày xưa mẹ thường bảo chúng tôi mỗi đứa một phương, đứa Linh Mụ, đứa Ngự Bình, thăm mộ ông bà mời quí vị về nhà ăn Tết – tôi nói thầm “chúng con mời mạ về nhà ăn Tết”. Gió chiều thổi phật nhúm hương lóe lên từng chợp. Tôi nhớ mẹ thường bảo, cũng vào một chiều tuế mộ nào năm xưa, hễ khi nhang phựt lên như thế là hiển linh ứng nguyện… Bóng mẹ chợt hiện mờ ảo, áo tím và chuỗi ngọc xanh một ngày đầu năm, thanh bình, êm ả như chưa bao giờ tất bật một giây. Hằng năm vẫn cốt cách ấy vào ngày đầu xuân, tuồng như mọi hối hả gian nan chỉ thuộc về quá khứ… Từ giã và cám ơn sư cô Diệu Ý đã dẫn đường, tôi đạp xe trở về.
Ngày ba mươi trời tối nhanh. “Con đường Nam Giao thẳng mà không bằng”, một buổi hoàng hôn nào nhà thơ Xuân Diệu đã đi trên đường này… Những cây thông sẫm đen đứng trong khuôn viên Ðàn Nam Giao rối tóc trầm mặc như đang gọi hồn những vị vua về tế cáo trời đất, một thời vang bóng…Từ thành quách lăng tẩm mơ hồ vẳng tiếng loa xưa…
Tôi không đạp vội vã như lúc đi, thong thả để xe lăn xuống dốc và kìm bánh xe như muốn làm chậm lại nhịp thời gian. Trong bóng chiều cuối năm, thật là cô đơn khi đi trên con đường quá khứ… Mọi đợi chờ ham muốn làm nhạc trưởng điều khiển một buổi Tết huy hoàng mà tôi đã nung nấu trong chuyến máy bay đến Huế cũng như mọi ước mơ làm kẻ tham dự ồn ào một đêm giao thừa hoành tráng nơi căn nhà cũ đều rơi rụng… tôi thấy mình đang đạp xe dấn sâu vào nỗi trơ trọi… Cảm giác khó tả của một người lạ trên những con đường một thời quen thuộc, tiếng guốc khua rộn trên quãng đường học trò Ðồng Khánh Quốc Học còn vang đâu đây, cầu Trường Tiền sáu vài mười hai nhịp… bơ vơ cho đến thế này thì thôi…
12 giờ kém 20, tôi đạp xe về nhà mẹ cúng giao thừa
Khi dắt chiếc xe đạp ra đường, phố đã vắng tanh, đèn đường lung linh trong mưa bụi. Hình như chỉ vào đêm, Huế mới hiện nguyên hình vẻ đẹp hài hòa của một thủ đô thanh lịch, còn mang nề nếp ngăn nắp trật tự chứ không bát nháo hỗn loạn như ban ngày. Nỗi tĩnh lặng chạy dài lạnh lẽo trên đường phố hiu hắt.
Chỉ còn một chị quét đường trùm khăn đang ngồi nghỉ mệt trên vệ đường, trong gió lạnh. Tôi giật thót ngỡ thấy bóng của chính mình, chỉ khác, tôi đang mặc chiếc áo dài lướt thướt, còn chị thì quần đen áo choàng đùm đụp, mặt khuất dưới nón. Tôi hỏi từ bên ni đường như hỏi một người đã quen từ lâu: “răng chưa về nhà để cúng Giao thừa rứa?”. Chị chỉ cười. Tôi đến gần chị, cảm giác gần gũi như gặp một người quen, nói lời chúc tết và lì xì đầu năm cho chị “lấy hên năm mới!”, rồi lên xe… đạp. Ngoái lui thấy cái nón ngước nhìn theo, tự nhiên lòng bớt đi chút cô quạnh, được có người theo mình chia cảnh tịch mịch của đêm 30.
Con phố im lìm, cả lũ chó thường ồn ào cắn nhau trong xóm cũng lỉnh mất ở xó xỉnh nào, tiếng radio thường quấy động ầm ĩ khu phố tắt nghỉn từ lâu. Tôi đạp xe lững thững, nuôi cảm giác phiêu lưu của kẻ lang thang một mình nơi thành phố… lạ, trên chính con đường mà mình rất quen, đã thuộc lòng từng tấc đất từ thuở còn cắp sách đến trường tiểu học… Lần đầu tiên tôi chứng kiến cảnh tượng cúng Giao thừa trên đường phố bên cạnh con sông nhánh của Hương Giang. Không biết đây là một tục lệ mới hay vì thuở nhỏ tôi không được ra đường lúc đêm khuya. Trên vệ đường bỗng xuất hiện ánh đèn, nhà nhà đang lục tục bày bàn thờ nhỏ cáo trời đất trong phút “tống cựu nghinh tân”.
Tôi ghé xe nhìn kỹ. Ðó là những chiếc bàn con với bát hương, đèn cầy, đèn dầu, giấy tiền giấy bạc, xôi chè, bánh cúng, hoa quả. Gương mặt của những chủ nhà đầy vẻ trầm mặc và cung kính. Có người đã bắt đầu hành lễ, sụp lạy hướng về phía đường và khấn vái đất trời. Cùng một lúc, dưới vạn đò cũng nổi đèn cúng giao thừa, ánh sáng chập chờn từ thuyền này sang thuyền khác kết thành một giải hoa lửa lơ lửng trên không.
Tôi đi giữa hai vùng ánh sáng, mưa bụi như sa mù phả trước mặt, tưởng như mình đang phiêu bồng vào trong một thế giới huyền hoặc, bí nhiệm nào khác. Con đường đàng trước ẩn hiện như một thâm cung cuốn hút hai bánh xe bằng một thứ ảo thuật thôi miên, khiến chúng lăn đi mà không cần có tôi điều khiển. Tuồng như cảm giác ma hoặc này vẫn thường xảy ra trong những giây phút cuối cùng của một năm, nửa giây giữa cũ và mới, cái cảm giác đi như “ma trơi” đêm 30 tết trước giờ hoàng đạo… cứ thế mà đi mà bay trượt vào nơi vô định, hết ngõ thoái lui…
Chuông trống chùa Phước Ðiền đổ liên hồi bát nhã, khi tôi bước vào nhà. Cậu em đã chuẩn bị tươm tất bàn thờ cáo trời đất nơi sân trong. Lễ trời đất xong đến lễ tổ tiên. Tôi ngồi trên chiếc chiếu trải trước bàn thờ trong căn nhà cũ đầy kỷ niệm với những người thân yêu, nay phần lớn chỉ còn là di ảnh trên bàn thờ. Bao nhiêu ngày tháng chung nhau nay đã thành kẻ được thờ trên, người ngồi dưới chiếu. Có nỗi ngậm ngùi nào hơn?
Ðiều kỳ lạ là đáng lẽ phải thật là buồn trong hoàn cảnh ấy, tôi lại cảm thấy chút chi gần như là hạnh phúc chính trong giây phút được xem là thiêng liêng nhất của năm mới: may được ngồi đó, trong căn nhà của mẹ, với người em. Bởi vì tôi biết, nếu giờ này bên trời Ðức, tôi lại bồi hồi, xao xuyến, lại nhớ ray rức những kỷ niệm ngày Tết năm xưa… lại nhớ hồi chuông chùa Phước Ðiền bên cạnh nhà. Tiếng chuông tôi đang lắng nghe nơi đây, bây giờ, với tâm an bình, phúc lạc.
Sau phút yên lặng tuyệt đối, nghe ngoài đường xe Honda chạy rầm rập, thanh niên chở nhau đi xem pháo bông ở cầu Trường Tiền trở về nhà, kháo chuyện ầm ĩ. Tôi dắt xe ra cửa, khi các gia đình bắt đầu đốt vàng mã. Phố Bạch Ðằng xưa nổi tiếng sung túc vì nhà quan và nhà buôn gần cảng Bao Vinh, nay thanh bạch, ấp ủ những khấn nguyện đầu năm với “thoi vàng gió rắc tro tiền giấy bay” trong gió khuya lạnh căm.
Kỳ 2: Vui như Tết
T.K.L
