Lời Ban biên tập: Sau Đại lễ Phật đản PL.2553, BBT trang nhà Liễu Quán giới thiệu một trăn trở về nhu cầu cải cách các hình thức sinh hoạt tổ chức Gia đình Phật tử VN (GĐPT) của một huynh trưởng GĐPT An Hòa, Quảng Tâm Tôn Thất Kỳ Văn đã thu hút sự quan tâm của đông đảo độc giả. BBT đã liên lạc với tác giả để có những bài sau. Xin giới thiệu cùng quý độc giả.
Sau khi bài viết “Cần phải cải cách GĐPT, tại sao?” được đăng tải trên trang nhà Liễu Quán, chỉ sau chưa đầy một tuần, chúng tôi đã nhận được rất nhiều phản hồi qua diễn đàn Liễu Quán và qua email cá nhân, chấp thuận có, bất đồng có, góp ý có, mặc dù đề tài này chúng tôi đã từng bàn luận trên website Gia đình Phật tử cách đây một năm, tưởng chừng như đã đi vào quên lãng nay lại được hâm nóng. Thật xúc động và vui mừng khi thấy chủ đề mà chúng tôi đề xuất có nhiều người quan tâm. Điều này chứng tỏ rằng việc cải cách Mái Nhà Lam GĐPT là một nhu cầu bức thiết, cần được quan tâm sâu sắc và thảo luận đến nơi đến chốn. Chúng tôi xin tiếp thu tất cả ý kiến và chân thành tri ân tất cả quý vị. Trên tinh thần đó, để đóng góp vào lộ trình cải cách GĐPT, trước hết chúng tôi xin giới thiệu một phương pháp luận khoa học cần thực hiện cho công việc cải cách GĐPT như sau.
Giới thiệu phương pháp luận
Trong phương pháp luận, Phật giáo và khoa học giống nhau đến kỳ lạ. Trong Lá thư Huynh trưởng số 4 đăng trên tạp chí Văn Hóa Phật Giáo, tác giả Trần Kiêm Đoàn nhấn mạnh rằng phương pháp luận của đạo Phật được phản ánh rõ nét nhất thông qua Tứ Diệu Đế “khổ – Tập – Diệt – Đạo”. Trước một vấn đề, một khó khăn xảy ra trong cuộc sống, đạo Phật quan niệm, đó là “Khổ”. Vậy vì sao khó khăn nảy sinh, chúng ta phải đi tìm nguyên nhân của nó (tức “Tập”). Sau khi phát hiện ra nguyên nhân, thì ta tự hỏi muốn diệt khổ, loại bỏ khó khăn thì làm thế nào (tức “Diệt”). Tìm ra lối thoát giải quyết khó khăn, tháo gỡ vướng mắc, đó chính là con đường mà đạo Phật hướng cho ta đi tới, chính là “Đạo”. Đối với khoa học, trình tự giải quyết vấn đề hầu như không khác gì mấy. Trước một vấn đề nảy sinh, các câu hỏi cần phải hỏi trong phương pháp luận khoa học là: 1. Vấn đề gì đang diễn ra? 2. Tại sao nó xảy ra? 3. Làm thế nào để giải quyết vấn đề đó? 4. Các phương tiện hỗ trợ giải quyết vấn đề là gì? (Ai, bao giờ, như thế nào, ở đâu…)
Bài viết này tập trung vào việc trình bày lộ trình “cải cách GĐPT” theo thứ tự các bước kể trên dựa trên nền tảng phương pháp luận 4 bước Khổ – Tập – Diệt – Đạo.
Cải cách là gì?
Cải cách là thay đổi cho phù hợp. Có các loại thay đổi:
1. Thay đổi có tính kế hoạch, ngược với thay đổi mang tính đột khởi,
2. Thay đổi mang tính giai đoạn, ngược với thay đổi mang tính liên tục,
3. Thay đổi mang tính phát triển, quá độ hay chuyển hóa.
Lý do cần phải hiện đại hóa tổ chức GĐPT đã được giải đáp phần nào trong bài viết trước. Ở đây, nhằm tổng hợp tất cả các kiến giải về cơ sở lý luận để cải cách GĐPT, chúng ta có thể làm một phân tích SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats – Điểm mạnh, Điểm yếu, Cơ hội, Thách thức) để đánh giá thực trạng GĐPT hiện tại. SWOT là một mô hình đơn giản, dễ sử dụng nhằm giúp cho một tập thể tự nhìn vào bên trong bản thân mình để nhận diện đâu là Điểm mạnh, Điểm yếu đang có, đồng thời nhìn ra môi trường bên ngoài để xác định nhưng Cơ hội và Thách thức xung quanh. Mô hình này giúp cho tập thể nhận ra được những khoảng trống giữa cái đang có và cái xã hội đang yêu cầu trong hiện tại và tương lai sắp đến.
Như vừa trình bày, phương pháp luận khoa học cung cấp cho chúng ta một nền tảng căn bản khi tiếp cận bất cứ vấn đề gì. Từ trước tới nay, khi nói đến việc cải tổ, phát triển tổ chức GĐPT, nhiều người đã và đang đưa ra rất nhiều ý kiến như điều chỉnh trang phục, cấu trúc lại các bộ môn sinh hoạt, biên tập lại tài liệu tu học các ngành, củng cố lại đội ngũ huynh trưởng… Theo chúng tôi, các ý kiến trên đều xác đáng, nhưng chúng ta thiếu phương pháp luận làm cơ sở xây dựng, dẫn đến các ý kiến mang nặng tính tiểu tiết, chủ quan và cảm tính.
Trong thế kỷ 20 vừa qua, khoa học quản trị hiện đại đã giới thiệu nhiều phương pháp hữu ích nhằm giúp các cá nhân, tổ chức trả lời cho câu hỏi “Thay đổi cái gì, hiện đại hóa cái gì?”. Chúng tôi xin trình bày một phương pháp đơn giản và dễ áp dụng trong môi trường GĐPT chúng ta, đó là phương pháp Cây Vấn Đề (còn gọi là phương pháp 5 câu hỏi Tại sao).
Phương pháp Cây vấn đề
Phương pháp này giúp chúng ta phân tích sâu vấn đề đang diễn ra để tìm ra nguyên nhân gốc rễ và nhận thức được hậu quả của vấn đề đó. Phương pháp này được ứng dụng hữu hiệu khi chúng ta liệt kê được càng nhiều càng tốt các vấn đề mà một đoàn thể đang gặp phải. Lấy ví dụ: Một vấn đề lớn mà tổ chức GĐPT chúng ta đang gặp phải là đa số các đơn vị GĐ đều không giữ chân đoàn sinh ngành Thiếu được lâu dài. Các bước tìm hiểu về vấn đề này theo phương pháp Cây Vấn Đề được liệt kê như sau:
– Bước 1: Viết vấn đề trọng tâm ra giữa tờ giấy (ứng với THÂN CÂY)
– Bước 2: Thảo luận nguyên nhân gây ra vấn đề và viết ý kiến xuống phần dưới tờ giấy theo các cấp độ nguyên nhân (ứng với các tầng RỄ CÂY)
– Bước 3: Thảo luận những hậu quả của vấn đề và ghi ý kiến lên phía trên tờ giấy theo cấp độ hậu quả (NGỌN CÂY)
+ Lưu ý: Trong quá trình thảo luận, sử dụng ít nhất 5 lần câu hỏi Tại Sao để tìm ra nguyên nhân gốc rễ của vấn đề.
Như chúng ta đã thấy trên sơ đồ, phương pháp Cây Vấn Đề là một bài tập động não rất dễ hiểu, dễ sử dụng, thuận tiện cho việc áp dụng mọi lúc mọi nơi.
Làm gì với kết quả của Cây Vấn Đề?
Như chúng tôi đã trình bày ở trên, quá trình cải cách và đổi mới GĐPT cần phải thực hiện theo phương châm “được lập kế hoạch, mang tính giai đoạn và hướng tới chuyển hóa chất lượng thật sự”. Như vậy, sau khi bài tập Cây Vấn Đề đã được thực hiện xong và ví dụ chúng ta xác định được 10 vấn đề trọng tâm, nên chăng chúng ta tập trung giải quyết cả 10 vấn đề cùng một lúc?
Câu trả lời khôn ngoan chắc chắn là “Không!”. Thay vào đó, chúng ta phải thực hiện phương pháp xếp hạng ưu tiên trong 10 vấn đề để lựa chọn những vấn đề nòng cốt và khả thi nhất. Ví dụ, có thể chọn 5 vấn đề quan trọng nhất/khẩn cấp nhất/khả thi nhất theo bảng hướng dẫn sau.
Cải cách GĐPT, cải cách như thế nào?
Sau khi đã đánh giá thực trạng hiện tại của tổ chức thông qua phương pháp phân tích SWOT (Điểm mạnh – Điểm yếu – Cơ hội – Thách thức) và sử dụng phương pháp Cây Vấn Đề để tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ các vấn đề nóng bỏng nhất của tổ chức, bước tiếp theo quan trọng là xác định phương hướng cải cách như thế nào. Muốn trả lời câu hỏi này, cần thực hiện ít nhất 4 công việc như sau:
Tổ chức khảo sát, lấy ý kiến đoàn sinh và phụ huynh
Trong giáo dục, học sinh luôn được xem là đối tượng trung tâm, là gốc gác của mọi sự dịch chuyển, đổi thay trong cuộc sống. Trong hoạt động của tổ chức GĐPT, đối tượng trung tâm là ai? Chắc chắn không phải là các bác Gia trưởng, các anh chị Liên đoàn trưởng, Huynh trưởng. Chính các em, các bạn Thiếu Nam, Thiếu Nữ, Nam nữ Oanh vũ mới là đối tượng trung tâm, là gốc gác của mọi sự đổi thay, và là hạt nhân nòng cốt nhất của quá trình cải cách tổ chức GĐPT. Vậy mà, bao nhiêu năm nay, người viết tự hỏi GĐPT đã tổ chức được bao nhiêu đợt khảo sát, lấy ý kiến đoàn sinh để tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng, cảm tưởng, nhận xét, nhu cầu của các em về mọi mặt hoạt động của tổ chức Áo Lam mà các em đã phát tâm gắn bó cuộc đời mình.
Thực tế, có ý kiến cho rằng tại sao không thử đề xuất một vài mô hình mới lạ trong sinh hoạt GĐPT nhằm thu hút và giữ chân các em nhiều hơn với tổ chức và chia sẻ kinh nghiệm này với các đơn vị GĐPT bạn. Ý kiến này có 2 điểm đáng băn khoăn. Thứ nhất, việc đề xuất một vài mô hình nào đó dường như mang tính đột khởi, nhất thời và thiếu một phương pháp luận làm nền tảng vững chắc cho mọi sự thay đổi. Thứ hai, ý tưởng một khi chỉ đơn thuần xuất phát từ phía người huynh trưởng thì dù người đó có giỏi giang, nhạy bén đến bao nhiêu vẫn sẽ đi vào con đường áp đặt chủ kiến lên các em, làm điển hình cho một kiểu hoạt động “từ trên xuống” và đi ngược hoàn toàn với khuynh hướng “từ dưới lên” (cũng chính là nguyên tắc lấy dân làm gốc trong đạo trị nước).
Vì vậy, con đường cải cách mái nhà Lam phải được xuất phát từ chính các đoàn sinh của chúng ta. Ý kiến của các em mới chính là những viên gạch lót đường đầu tiên cho con đường làm mới tổ chức GĐPT. Một khi nguyên tắc “Lấy đoàn sinh làm gốc” này đã được thống nhất cao trong tập thể huynh trưởng thì công việc tổ chức phỏng vấn, điều tra theo bảng hỏi, thảo luận nhóm… chỉ là các yếu tố kỹ thuật mà chúng tôi sẽ rất hân hạnh được góp phần thực hiện nếu được tham gia góp ý. Ngoài ra, vì đối tượng của tổ chức GĐPT đa phần là thanh thiếu nhi nên việc quyết định gửi các em đến tổ chức GĐPT hay không phụ thuộc một phần rất lớn ở bố mẹ. Nhóm nghiên cứu cũng cần quan tâm đặc biệt đến đối tượng này.
Tổ chức khảo sát, lấy ý kiến huynh trưởng và những người quan tâm đến GĐPT
Đây là đối tượng thứ hai của lộ trình cải cách. Nội dung, phương pháp và cách thức tổ chức khảo sát, thảo luận sẽ cần được thiết kế sao cho phù hợp với các anh chị huynh trưởng và các thiện tri thức tâm huyết với sự nghiệp phát triển GĐPT VN. Đặc biệt phải đảm bảo được rằng các kinh nghiệm quý báu trong đời và đạo của các anh chị đi trước sẽ được chắt lọc, giữ gìn và truyền đạt lại đầy đủ cho các thế hệ đàn em đi sau để làm hành trang khi đi vào một giai đoạn mới của lịch sử GĐPT.
Nghiên cứu, học hỏi các kinh nghiệm hoạt động hiệu quả từ các đoàn thể thanh thiếu niên trong và ngoài nước
Trong Lá thư huynh trưởng số 8, tác giả Trần Kiêm Đoàn nhận xét rằng sinh hoạt của GĐPT hiện tại vẫn rất cổ điển và có khuynh hướng già nua trong khung trời tuổi trẻ. So với nếp sinh hoạt thanh niên cởi mở, sáng tạo, độc lập và hồn nhiên của tuổi trẻ Âu, Mỹ trong các sinh hoạt đoàn thể trẻ như Hướng Đạo (Boy scouts, Girl scouts); YMCA (Young Men’s Christian Association – Thanh Niên Tin Lành); UNYA (United Nations Youth Associations – Tuổi Trẻ Liên Hiệp Quốc)… thì nếp sinh hoạt của GĐPT chúng ta đang đứng sững lại ở ngã ba đường của “sinh hoạt tu học” hơn là hoạt động thanh niên. Nói không xa, Hội Tuổi trẻ Phật tử Malaysia cũng là một điển hình đáng ngưỡng mộ trong phong trào tập hợp thanh thiếu niên Phật tử tại Đông Nam Á. Vậy, những tổ chức, hội đoàn đó đã làm cụ thể những gì để đạt được thành công như hôm nay? Chúng ta phải hết sức cầu thị, thậm chí là chủ động tiếp cận để nắm bắt thông tin và học hỏi kinh nghiệm từ các đoàn thể đó.
Tổng hợp thông tin, công bố báo cáo khuyến nghị và đề xuất thử nghiệm mô hình trước khi áp dụng đại trà
Để kết thúc lộ trình cải cách GĐPT thành công, chúng ta cần phải kết hợp kết quả khảo sát ý kiến của đoàn sinh, phụ huynh, huynh trưởng, các thiện tri thức có cảm tình với tổ chức GĐPT với việc tìm hiểu các phương thức hoạt động tập hợp thanh thiếu niên hiệu quả tại VN và các nước, các tổ chức bạn. Sau đó, tổng hợp thông tin, đăng tải trên website và chọn một dịp thích hợp, tổ chức một buổi thuyết trình báo cáo với BHD TW và đại diện các tỉnh thành về kết quả nghiên cứu và đề xuất khuyến nghị. Hẳn nhiên, mô hình cải cách và những điều chỉnh trong chương trình tu học sinh hoạt, nếu có, sẽ không có sự áp dụng đại trà mà sẽ thí điểm ở một số tỉnh, thành phố, sau đó, rút kinh nghiệm, điều chỉnh, bổ sung để có thể vừa mang tính phổ quát, vừa có đặc điểm linh hoạt tùy nghi áp dụng theo từng vùng miền, điều kiện, hoàn cảnh, kinh tế… của các đơn vị GĐ ở các tỉnh, thành, khu vực.
Nói tóm lại, theo lý thuyết quản trị hiện đại, giai đoạn hoàn thiện cuối cùng của lộ trình hiện đại hóa GĐPT cần thực hiện các bước liên tiếp, nối kết trong một vòng tròn: lập kế hoạch – thực hiện – theo dõi, kiểm tra, phản hồi, đánh giá – điều chỉnh, bổ sung hoạt động.
Kết luận và khuyến nghị
Tóm lại, với tất cả những ý kiến đóng góp ở trên, người viết mong muốn Phân Ban hướng dẫn và các anh chị áo lam xa gần quan tâm đến những khuyến nghị sau:
1.Xây dựng một đường link thường trực trên trang nhất với nội dung mời tham gia thảo luận về việc cải cách GĐPT.
2.Lập một nhóm Nghiên cứu cải cách GĐPT
3.Nhóm nghiên cứu xây dựng chương trình hành động của nhóm và công bố trên website
4.Nhóm nghiên cứu chính thức bắt đầu bước 1 “Đánh giá thực trạng của GĐPT VN hiện nay”.
Quảng Tâm Tôn Thất Kỳ Văn
(Kỳ tới: GĐPTVN qua những con số)
